سم شناسی (tocicology): آفت کش ها و روشهای کاربرد آنها در بهداشت

علم سم شناسی یا toxicology علمی است که درباره شناسایی سموم مختلف،خواص و اثرات آنها بر روی موجودات زنده و همچنین جستجو،نمونه برداری واندازه گیری آنها درمحیط زیست و در بدن موجودات زنده یا مرده بحث میکند و بر این اساس دارای شاخه های متعددی مثل سم شناسی پزشکی،غذایی و دارویی،محیطی،صنعتی و پرتوها بوده که هرکدام رشته خاصی را تشکیل می دهند.

سم یا زهر poison or toxin ماده یا موادی با منشا گیاهی،حیوانی و یا شیمیایی (معدنی یا آلی) بوده و از یک راه خاص و یا از راههای مختلف در مقادیر کم باعث اختلال و یا توقف فعل و انفعالات حیاتی و ایجاد تغییرات فیزیکی و فیزیولوژیکی و یا روانی در موجود زنده میشود.اکثر داروها در دوزهای غیرمجاز اثرات سمی داشته و به عنوان سم مطرح میشوند و برخی از سموم نیز در دوزهای پایین ممکن است اثرات دارویی داشته باشند،بنابراین یکی از تفاوتهای مهم سم و دارو در میزان مصرف(Dosage) آنهاست.

مسمومیت عبارتست از بهم خوردن تعادل فیزیکی،فیزیولژیکی و یا روانی موجود زنده در اثر ورود وتماس با ماده خارجی سمی از راههای مختلف.مسمومیت به دو صورت ممکن است ایجاد شود:

1-مسمومیت حاد (acute intoxication):در اثر ورود مقدار زیاد و یک باره ماده سمی ایجاد شده و توام با علائم شدید و گاهی مرگ است.این نوع مسمومیت اکثرا اتفاقی و گاهی نیز عمدی ایجاد میشود.

2-مسمومیت مزمن (chronic intoxication) :در این مسمومیت معمولامقادیر کم ماده سمی به تدریج و در دفعات زیاد وارد بدن شده و علائم و آثار آن به کندی ودر طی زمان طولانی بروز میکند.این نوع مسمومیت اکثرا شغلی ودر اثر کار کردن و تماس طولانی با مواد و بقایای سموم در محیط کار ایجاد میشود.

سمومی را که در سمپاشی کشاورزی و بهداشت به منظور از بین بردن آفات مختلف مصرف میشوند،آفت کش یا pesticide میگویند.طبق تعریف آفت یا pest موجودیست که به انسان وآنچه که مورد بهره برداری اوست خسارت زده و سبب سلب آسایش وی گردد.این خسارت ممکن است اقتصادی و یا بهداشتی باشد.

مصرف سموم شیمیایی در سمپاشی برای مبارزه با آفات و بیماریهای گیاهی از سالیان گذشته مرسوم بوده است.

تقسیم بندی آفت کش ها

سموم آفت کش را به روشهای مختلف تقسیم بندی می کنند.مهمترین این روش ها عبارتند از:

الف-تقسیم بندی سموم بر اساس نوع آفت مورد مبارزه:

براین اساس آفت کش ها به انواع حشره کش ها،کنه کش ها،علف کش ها،قارچ کش ها،حلزون کش ها،نماتد کشها،جونده کش ها،باکتری کشها و دور کننده ها تقسیم بندی میشوند وبرخی از سموم ممکن است روی یک یا چند گروه از آفات موثر باشند.

ب- تقسیم بندی بر اساس نحوه ورود به بدن ونحوه جذب:

بر این اسای حشره کشها به سه گروه شامل حشره کش های تماسی،حشره کش های گوارشی و حشره کش های تدخینی تقسیم میشوند.بسیاری ازسموم بیش از یک خاصیت تاثیر دارند.

ج- تقسیم بندی بر اساس ماهیت شیمیایی وترکیب ماده موثر سم:

در این تقسیم بندی که جنبه علمی و ماهیتی دارد سموم به گروههای مختلفی به شرح زیر تقسیم میشوند:

*حشره کش های آلی مصنوعی که خود شامل حشره کش های آلی کلره،فسفره،کارباماتی و سولفوره است.

* حشره کش های آلی گیاهی که از گیاهان مختلفی استخراج میشوند و انواع مشابه و مصنوعی آنها نیز ساخته و مصرف میشود.

*حشره کش های معدنی که ترکیبات معدنی و غیرآلی را شامل میشود.

* حشره کشهای گازی یا تدخینی که به صورت گاز واز طریق استنشاقی تاثیر میکنند.

* دور کنندهای شامل ترکیبات مختلفی هستند که خاصیت حشره کشی آنها ضعیف است ولی باعث دور کردن حشرات از محلهای آغشته میشوند.

قبل از توضیح راجع به حشره کشهای مختلف بر اساس تقسیم بندی فوق به شرح فرمولاسیونها،مواد همراه و اصطلاحات مرسوم راجع به آفت کشها می پردازیم.

فرمولاسیون حشره کش ها

فرمولاسیون حشره کش ها حالت فیزیکی و فرم تجاری ساخت و مصرف حشره کشهاست.حشره کشها با فرمولاسیونهای مختلفی تهیه و عرضه و مصرف میشوند که شامل حالات زیر است:

الف- حشره کش تکنیک (Technical grade) :خالص ترین شکل تجاری حشره کشهاست که معمولا قبل از مصرف رقیق میشود.گاهی این فرم بدون رقیق شدن مصرف میشود،مثلا به صورت ( U.L.V (ultra Low Volum یا سمپاشی باحجم بسیار کم.این فرمولاسیون را با علامت اختصاری Tech نشان میدهند.

ب- گرد (Dust) :گرد حشره کشها معمولا عبارتست از مقادیری از حشره کش تکنیک به صورت پودر کاملا نرم که با رقیق کننده های مناسبی از پودر های بی اثر مثل پودر تالک مخلوط شده اند و به همان شکل پاشیده می شوند.معمولا غلظت ماده موثر پودرها نسبت به فرمولاسیونهای دیگر کمتر است.این فرمولاسیون را با علامت D نشان میدهند.

ج- پودرهای قابل تعلیق در آب (Wetable powder or dispersable powder) :این پودر ها عبارتند از حشره کش تکنیک+یک ماده بی اثر+یک عامل خیس کننده که هنگام مصرف با آب مخلوط و و تحت تاثیر ماده خیس کننده حشره کش وماده بی اثر به صورت ذرات ریز در آب معلق و به صورت سوسپانسیون در می آیند.این فرمولاسیون در بهداشت کاربرد بیشتری نسبت به سایر فرمولاسیونها دارد و دلیل ارجحیت آن این است که اولا ماده رقیق کننده آن یعنی آب،ارزان و همه جا در دسترس است،ثانیا قابل اشتعال نیست و خاصیت سمی ندارد.ثالثا وقتی سوسپانسیون حشره کش روی سطوح متخلخل از قبیل سیمان،گچ،چوب،گل و کاهگل پاشیده میشود،آب آن به داخل سطوح نفوذ کرده و  به صورت ذرات ریز روی سطح باقی میمانند.این فرمولاسیون را با علامت اختصاری W.P نشان میدهند.

د- امولوسیون های غلیظ (Emulsifiable Concentrate) :امولوسیون غلیظ از طریق حل کردن حشره کش تکنیک در یک حلال و افزودن یکماده امولوسیون کننده ساخته میشود.این امولوسیون غلیظ در هنگام کاربرد با آب رقیق شده و تحت تاثیر ماده امولوسیون کننده ذرات ریز سم و حلال روغنی که در حالت عادی با آب قابل اختلاط نیستند،در آب پخش شده و یک مایع شیری رنگ ایجاد میشود.گاهی در سمپاشی ابقایی برای سطوح غیر جاذب از امولوسیونها استفاده میشود.این فرمولاسیون را با علامت اختصاری E.Cنشان میدهند.

ه- محلولها (Solution) :محلول حشره کش عبارتست از حشره کش تکنیک به همراه حلال.حلالهایی که در فرمولاسیون حشره کشها بیشتر کاربرد دارند شامل گزیلن،نفت سفید،پارافین،گازویل و نفت کوره هستند.محلولها در صورت پایین بودن غلظت ماده موثر مستقیما مصرف میشوند ولی محلولهای غلیظ یا به صورت U.L.V و بدون رقیق کردن و یا در غیر این صورت با حلالهای مناسب قبل از مصرف رقیق میشوند.امتیاز محلولها نسبت به امولوسیونها و سوسپانسیون ها این است که پس از خشک شدن از خود لکه بجای نمیگذارند ولی میزان کرستالیزه شدن سم در محلول ها بیشتر و دوام انها کمتر است.این فرمولاسیون را به علامت اختصاری sol نشان میدهند.

و- دانه و قرص (Granules and Pellets) :حشره کشها را ممکن است به صورت دانه های ریز به قطر 0/3 تا 0/6 میلیمتر و یا دانه های درشت تر به قطر 0.6 تا 2میلیمتر همراه با مواد بی اثر و یا از طریق آغشته کردن سطح این دانه ها به سم تهیه کنند.در بهداشت از گرانولها و قرصها بیشتر برای کنترل لارو پشه ها در لانه های لاروی پوشیده از گیاه و یا لاروهایی مثل مانسونیا که در عمق آب زندگی میکنند استفاده میشود زیرا سایر فرمولاسیونها در آبهای پوشیده از گیاه به سطح آب نمیرسند وبروی گیاهان ریخته میشوند.گرانولها را با حرف G نشان میدهند.

ز- آئروسل (Aerosol): آئروسل در اثر انتشار و پراکندگی ذرات میکروسکوپی جامد ویا مایع در یک فازگازی خاص مثل هوا ایجاد میشود.چناچه قطر ذرات آئروسل بین 1 تا 50 میکرون باشد آن را مه می نامند که بیشتر توسط سمپاش هایی که هوای گرم تولید میکنند،ایجاد میشود (thermal fogger).اگر قطر ذرات آئروسل بین 50 تا 100 میکرون باشد آنها را میست مینامند.برخی از حشره کش های خانگی را از طریق قوطی های تحت فشار به صورت آئروسل یا اسپری مصرف میکنند که به این قوطی ها بمب آئروسل گفته میشود.

در بعضی مواد حشره کشها را همراه با رزین یا مواد Polyvinyl به صورت نوارهای تبخیر شونده یا Dispenser و گاهی نیز به شکل طناب های آغشته به سم و یا طعمه مسموم جامد و یا مایع برای مصارف خاص تهیه و به کار میبرند.

مواد کمکی حشره کشها

مواد و ترکیباتی را که برای تهیه فرمولاسیونهای حشرات و یا سهولت کاربرد آنها به کار می روند مواد کمکی مینامند که مهمترین آنها عبارتند از:

الف- حلالها (Solvents) :موادی هستند که حشره کش را داخل خود حل و به صورت محلول در می آورند.اکثر حشره کشها به میزان بسیار کمی در آب حل میشوند،بنابراین مواد روغنی مثل گزلین،پارافین،نفت سفید و دیگر روغنهای نفتی و معدنی از حلالهای رایج محسوبمیشوند.

ب- امولوسیون کننده ها (Emulsifiers or Emulsifying Agents) :عوامل و موادی هستند که موجب انتشار و تعلیق یک مایع در مایع دیگر مثل روغن در آب که در حالت عادی قابل اختلاط نیستندمیشوند.مواد امولوسیون کننده بصورت یک لایه نازک اطراف ذرات چربی را احاطه کرده و مانع ازاتصال آنها بهم و در نتیجه معلق ماندن در آب میشوند.

مهمترین امولوسیون های مصرفی در حشره کشها Triton X-100 و روغن های سولفونه مثل سولفواولئاتها و استرهای سولفونه هستند.

ج- مواد پخش کننده و خیس کننده (Spreading or Dispersing Agents-Wetting Agents) : بسیاری از مواد امولوسیون ساز بعنوان عناصر پخش کننده و خیس کننده بکار میروند.این مواد از طریق کاهش کشش سطحی روغن ها باعث پخش روغن های حشره کش بصورت یک لایه نازک در سطح آب میشوند.همچنین باعث پراکنده شدن یکنواخت پودر ها در آب و تشکیل سوسپانسیون میگردند.مهمترین این مواد شامل صابونها،ساپونین ها،ژلاتین،کازئین،آرد و ترکیبات سنتتیک مثل مواد کاتیون اکتیو،آنیون اکتیو و ترکیبات غیر یونیزه مثل ترتیون و توین هستند.

د- سینرژیستها: این مواد یا خود به تنهایی خاصیت حشره کشی نداشته و یا بسیار ضعیف هستند ولی وقتی به حشره کشها اضافه میشوند میزان سمیت و تاثیر آنها را افزایش میدهند.بعلاوه از این راه باعث کاهش میزان مصرف سم و صرفه جویی اقتصادی بخصوص در مورد سموم گیاهی میشوند.مهمترین سینرژیست های مصرفی در حشره کشها شامل پیپرونیل بوتوکساید،سولفوکساید،سزوکسان و سزامین یا روغن کنجد هستند.

شاخص های سنجش سمیت آفت کشها

برای تعیین میزان کشندگی سموم برای انسان ،حیوانات خونگرم،ماهی ها و حشرات شاخصهایی تعیین شده که برای هر سم ثبت و مشخص میگردد.مهمترین این شاخصها عبارتند از:

الف-LD50 یا دوز کشنده ی مسموم (Lethal Dose 50%) : عبارتست از مقداری از سم که از یک راه مشخص(تماسی،خوراکی یا تنفسی) روی دسته ای از حیوانات آزمایشگاهی با شرایط یکسان پس از 24 تا 48 ساعت 50% مرگ ومیر ایجاد کند.واحد LD50 ،میلیگرم در کیلوگرم وزن بدن است.برای مثال اگر LD50 سمی mg /kg/BW 100 باشد، مقدار لازم برای از بین بردن یک شخص 50کیلوگرمی معادل 5 گرم خواهد بود(100*50=5000mg).

ب- LC50 یا غلظت کشنده سموم (Lethal Concentration 50%): حداقل غلظت کشنده سمومی را که در هوا یا آب مصرف میشوند تعیین میکند و معمولا برای تعیین درصد مرگ و میر حشرات در هوا یا ماهی ها در آب توسط حشره کشها به کار میرود و مقدار آن بصورت PPM یا PPB و در هوا به صورت میلی گرم در مترمکعب تعیین میگردد.

شرایط لازم برای استفاده از یک حشره کش در بهداشت :

سمومی را که برای مصارف بهداشتی انتخاب میکنیم باید خواص زیر را دارا باشد.البته معمولا یک حشره کش تمام این خواص را ندارد ولی باید سعی شود که سم مورد نظر بیشترین خصوصیات را داشته باشد.

الف-دارای خاصیت ابقایی کافی باشد.

ب-باید بر روی اشکال مختلف فیزیولوژیک و رشدی حشره موثر باشد(تخم،لارو،نمف و بالغ).

ج- حتی المقدور اثرات سمی زیاد برای حشرات و سمیت کم برای انسان و سایر حیوانات داسته باشد.

د-ارزان و مقرون به صرفه باشد.

ه- سهولت استعمال داشته و کاربرد آن ساده باشد.

و- شرایط مناسب از نظر وضع فیزیکی و شیمیایی داشته باشد(نگهداری و حمل آن ساده باشد).

حشره کشهای آلی کلره

Chlorinated hydrocarbons or Organochlorine insecticides

اولین سم این گروه ددت بوده که در زمان خود به عنوان مهمترین کشف قرن شناخته شده و در مناطق گرمسیر جهان حتی بیش از پنی سیلین جان مردم را از امراضی که حشرات منتقل میکردند نجات داد.مصرف این سموم پس از چندین سال به تدریج محدود و در بعضی موارد ممنوع گردید که علت این امر مواردی چون ایجاد مقاومت در حشرات نسبت به این سموم،دوام زیاد آنها و اثرات سو سموم کلره بر اکوسیستم ،اثرات سموم کلره بر انسان و تجمع آنها در بافتهای چربی و احتمال سرطانزا بودن آنها و بلاخره اثرات سموم کلره بر روی محیط زیست عمومی و آلوده کردن آبهای زیر زمینی،خاکهای زراعی و ازبین بردن میکرو ارگانیسمها و حیوانات آبزی بوده است.مهمترین سموم کلره مصرفی در بهداشت عبارتند از:

الف- ددت(DDT):این ترکیب در سال 1874 یوسط یک دانشجوی شیمی به اسم زایدلر کشف شد ولی خواص حشره کشی آن توسط مولر در سال 1939 به اثبات رسید.جسمی است جامد،نامحلول در آب و محلول در حلالهای آلی که از ترکیب کلرال و کلرو بنزن در مجاورت اسید سولفوریک بدست می آید.دارای ایزومرهای مختلفی است که ایزومر پاراپارای آن ازهمه مهمترو در ترکیب سم تجاری نباید از70%کمتر باشد.ازاین سم به شکل وسیع در کشاورزی و بهداشت استفاده شده است.از پودر 5 تا 10% آن همرا با تالک برای لباسها و رختخواب افراد آلوده به شپش و کک استفاده میشود.در سمپاشی ابقایی علیه پشه ها به میزان2 gr /m2مصرف شده است. LD50 آن 250 تا 300 میلیگرم در کیلوگرم وزن بدن است.در حال حاضر مصرف ددت در بسیاری از کشورها ممنوع است.

ب-BHC یا HCH:

Benzene Hexa Chloride or hexa chloro cyclohexane

فرمول شیمیایی آن C6H6CL6و به جسم 666 معروف است.

دارای ایزومرهای مختلفی است که ایزومر گامای آن خاصیت حشره کشی بیشتری دارد و چون توسط Vander Lindane کشف شد، به نام سم لیندین معروف است.فرم تجاری این سم باید 99% ایزومر گاما داشته باشد.خاصیت تدخینی نسبتا بالا ودوام کمتری نسبت به ددت دارد و با نام تجاری گامکسان به فروش میرسد. LD50 لیندین 125 میلیگرم از طریق خوراکی است.در سمپاشی ابقایی به میزان 0.5گرم در متر مربع استفاده شده است.

ج- سموم آلدرین و دی آلدرین:(Aldrin and Dieldrin)

این دو سم از نظر ترکیب شیمیایی مشابه و فقط دی آلدرین یک اتم اکسیژن بیشتر از آلدرین دارد.سمومی گوارشی و تماسی هستند ودوام چندساله در خاک دارند.دوام دی آلدرین بیشتر از آلدرین است. LD50 آلدرین 50 و دی آلدرین 47 میلیگرم است.از آلدرین به میزان 0.25 گرم در متر مربع در سمپاشی ابقایی استفاده شده است.

د- کلروبنزیلات (Chlorobenzylate):

این ماده با نام تجاری آکار به فروش می رسد.از مشتقات ددت بوده و به عنوان کنه کش بر علیه اکتوپارازیتهای دام مصرف میشود ولی به علت احتمال سرطانزایی مصرف آن محدود شده است.از سایر سموم کلره می توان به حشره کش اندوسولفان(تیودان) و کنه کش های کلتان(دیکوفل) و تدین(تترا دیفون) و اومایت(پروپارژیت) اشاره کرد.

ه- مسمومیت و درمان مسمومیت ناشی از سموم کلره:

سموم کلره به عنوان ترکیبات قوی و موثر بر روی اعصاب مرکزی عمل کرده و بندپایان را در اثر تحریک متوالی،حرکات تشنجی شدید و فلج از پای در می آورند.عملکرد آنها به آهستگی صورت گرفته و ممکن است چندین ساعت پس از تماس باعث مرگ حشره شوند.

این سموم در انسان با ورود به به بدن از طریق جذب در بافتهای چربی و تاثیر روی سیستم اعصاب در مسمومیت های حاد ایجاد گلو درد،حالت تهوع،درد مفاصل،عصبانیت و سردرد و لرزشهای خفیف میکنند.

پادزهر این سموم باربیتوراتها و سایر داروهای مخدر اعصاب است که نوع و مقدار آنها را پزشک تجویز می نماید.تا قبل از رسیدن پزشک میتوان نمکهای مسهل،داروهای تهوع آور و در صورت امکان شستشوی معده را تجویز کرد.از دادن هرگونه مواد چربی نیز باید خودداری شود.زیرا چربیها جذب سم را تسهیل میکنند.در صورت آلودگی لباس و پوست باید لباسهای آلوده را خارج و بدن را با آب ولرم و صابون شستشو داد.

سموم آلی فسفره

Organophosphorus compounds or Organophosphorus Insecticides

اولین کسی که روی ترکیبات آلی فسفره به عنوان حشره کش کار کرد، Gerhars Schrader آلمانی بود که با جایگزین کردن عوامل مختلف بجای اجزای اسیدسولفوریک ،سموم قوی و بسیار سمی تولید کرد.برخی از ترکیبات مثل Thiolo و Thiono فوق العاده سمی و سموم Tabun و Sarin جز سموم شیمیایی جنگی محسوب میشوند.

اولین ترکیب حشره کش فسفره که کاربرد عمومی پیدا کرد،سم هگزا اتیل تترافسفات بود که به دلیل وجود ترکیب تترااتیل پیروفسفات به عنوان حشره کش در آن به سم تپ TEPP معروف شد.این سم بسیار کم دوام و شدیدا سمی است و دارای LD50 -پایینتر از 2 میلیگرم بر کیلوگرم و خاصیت ناک دان بوده و به جای نیکوتین مصرف میگردید.

سموم فسفره به دلیل تجزیه سریعتر و ناپایداری در محیط به خصوص در مواقعی که مقاومت نسبت به سموم کلره ایجاد شده بود،در بسیاری از موارد جایگزین سموم کلره شدند.مهمترین ترکیبات فسفره شامل سموم زیر است:

الف- مالاتیون یا کاربوفوس (Malathion):

فرمول شیمیاشی آن C10H19O6PS2 به صورت مایع روغنی شکل زرد تا قهوه ای و با بویی تند است که ناشی از مواد همراه یا BY product میباشد.سمیت آن برای پستانداران بسیار کم و LD50 آن بین 1000 تا 3500 میلیگرم است.احتمالا مفیدترین حشره کش گروه فسفره محسوب میشود.در بهداشت به صورت W.P 50% و گرد 1% و در کشاورزی به شکلEC 60تا 75 % مصرف میشود.برای کنترل پشه ها به میزان 2 گرم بر مترمربع و برای مبارزه با شپش و ساس در لباس و رختخواب از پودر 1 % آن استفاده میشود.

ب- د.د.و.پ (DDVP) یا دیکلرفوس (Dichlorovos):

این سم اساسا بدلیل خاصیت تبخیر بالا یک حشره کش تدخینی و دارای خاصیت ناک دان است.به مقدار زیاد به صورت مخلوط با پلاستیک و رزین به شکل نوارهای مخصوص Dispenser تهیه و در آشپرخانه ها ، رستورانها و اطاقهایی که درای تهویه باشند مصرف میشود و بیشتر علیه آفات بهداشتی بخصوص دوبالان کاربرد دارد.

نوارهای دیسپنسر با متصاعد کردن تدریجی سم یرای مدت 8 تا 10 هفته موثر هستند.از این سم برای تهیه بمب های آئروسل و گردنبندهای مخصوص سگ و گربه به منظور کم کردن آلودگی آنها به کک و اکتوپارازیتهای دیگر استفاده میشود. LD50 خوراکی این سم 55 تا 80 میلیگرم میباشد.

ج-دیازینون (Diazinon) یا بازودین:

دیازینون با فرمول شیمیایی C12H21O3N2PS حشره کشی است تماسی که طیف اثر وسیعی دارد.این سم تا حدی خاصیت کنه کشی داشته و LD50 آن 300تا 850 میلیگرم است.در انواع ناخالص این سم به دلیل مواد سمی همراه LD50 آن 100 تا 150میلیگرم در نظر گرفته میشود.دیازینون به صورت سمپاشی ابقایی علیه آفات خانگی بخصوص سوسریها و به صورت گرانول برای از بین بردن لارو پشه ها در آب به کار برده میشود،همچنین برای طنابهای آغشته به سم علیه مگسها استفاده میگردد.

د- پاراتیون (Parathion):

حشره کشهای این گروه بسیار سمی و وسیع الطیف هستند و به همین دلیل در بهداشت مصرف ندارند.ترکیب اتیل پاراتیون با نام تجاری تیوفوس و LD50 به میزان3.6تا 13 میلیگرم است و در صورت ورود به بدن اکسیده شده و تبدیل به ترکیب پارااوکسیون میشود که سمیت آن ده برابر پاراتیون است.مصرف این سم نیز در کشاورزی ممنوع شده است.

ترکیب دیگر این گروه متیل پاراتیون (متافوس) است که سمیت ان 14 تا 24 میلیگرم است وهنوز در کشاورزی مصرف دارد.

ه – تمفوس (Temephos) یا ابیت(Abare):

بعنوان یکی از کم خطرترین حشره کش های مصرف شده در بهداشت عمومی تلقی شده و سمیت آن برای پستانداران،پرندگان و ماهیها بسیار کم است LD50 آن برای موش از طریق خوراکی 8600 تا 13000 میلیگرم است ولی در عین حال برای حشرات بسیار کشنده میباشد.بیشتر به عنوان یک ترکیب لاروکش علیه پشه ها و سیمولیومها در آب مصرف میشود.حد آستانه مجاز این سم در آبهای آشامیدنی 1 PPM تعیین شده است که بهتر است بصورت گرانول مصرف شود.از پودر 1% آن علیه شپش استفاده میشود.

و- فنتیون (Fenthion):

به اسامی تجاری بایتکس و لباسید و با LD50 به میزان 250 تا 300 میلیگرم در کشاورزی و بهداشت کاربرد دارد. در سمپاشی ابقایی از پودر 40% آن به میزان 2.5 گرم در متر مربع استفاده میشود،همچنین بصورت گرانول و قرص نیز علیه لارو پشه ها مصرف میگردد.

ز – فنیتروتیون (Fenitrothion) یا سومیتیون:

این سم دارای اسامی تجاری متعددی است و LD50 آن503 تا 800 میلیگرم است.برای کنترل آفات بهداشتی مثل مگسها و پشه ها به صورت سمپاشی ابقایی و به میزان 2 گرم بر مترمربع مورد مصرف قرار گرفته است.در ایران به دلیل چند مورد مسمومیت در کارگران سمپاش،مصرف چندانی پیدا نکرد.

ازسایر سموم این گروه که مصارف بهداشتی قابل توجهی دارند میتوان به سموم پریمیفوس متیل یا اکتیلیک(بیشتر علیه مگس و به طریقه ULV به دلیل خاصیت ناکدان مصرف شده است)، تری کلرفون یا دیپترکس(بیشتر گوارشی است و برای تهیه طعمه مسموم بکار میرود) و سم نالد یا دیبروم اشاره کرد که سم اخیر مشابه DDVP ولی با تبخیر کمتر وLD50 به میزان430میلیگرم بوده و علیه مگس و پشه مصرف میشود.

ح – مسمومیت و درمان ناشی از سموم فسفره:

تمامی سموم فسفره با تاثیر بر روی سیستم اعصاب در محل سیناپس عصبی دارای خاصیت بازدارندگی و مختل کردن عمل آنزیم کولین استراز بوده و باعث تجمع ماده استیل کولین در سلولهای عصبی و در نتیجه تداوم تحریکات عصبی و تشنج شدید ،ضعف عضلات ،نارسایی ریوی، و مرگ میشوند.علایم مسمومیت در انسان شامل سرگیجه،اسهال و تهوع،تنگی مردمک چشم،نشستن عرق سرد بر بدن،ریزش اشک،تار شدن بینایی،جاری شدن بزاق،سردرد،تاکی کاردی(افزایش ضربان قلب)،لرزش دستها،ضعف عضلات،تورم ریه ها و بلاخره اغما میباشد.در شروع مسمومیت ضربان قلب و فشار خون پایین می آید و با وخیم شدن حال بیمار هر دو بالا میروند.درصورت شدت مسمومیت حداکثر ظرف 24 ساعت مرگ حادث میشود.

در صورت ورود سم با دوز بالا بدن قادر به هیدرولیز سم نبوده و علایم مسمومیت ایجاد میشود.برای تسریع هیدرولیز سم ترکیباتی تحت عنوان اکسیم مانند 2PAM به مسموم تزریق میشود.پادزهر سموم فسفره سولفات آتروپین به میزان 2 میلیگرم تزریق وریدی است که در صورت نیاز هر 30الی 40 دقیقه تکرار میشود و تا از بین رفتن کامل علایم ادامه میابد.در صورت اختلال در تنفس باید اقدام به دادن تنفس مصنوعی کرده و در صورت آلودگی لباس،باید لباسهای آلوده خارج و بدن با آب و صابون شسته شود و سریعا مسموم به مراکز درمانی منتقل گردد.

سموم آلی ازته یا کارباماتها

(Organic nitrogen compounds or Carbamates)

خواص دارویی این مواد از سالها قبل شناخته شده بود.این سموم از اسید کاربامیک به فرمول HOCONH2 مشتق میشوند.این مواد عموما حشره کش هستند.تعدادی از آنها قارچ کش و نماتد کش نیز میباشند.در حشره کشهای این گروه معمولا بجای هیدروژنهای متصل به ازت یک یا دومتیل CH3و یا اتیل C2H5 قرار میگیرد.چنانچه در این ترکیبات بجای دو اکسیژن متصل به کربن دو گوگرد قرار گیرد.مواد حاصل جز دی تیو کارباماتها بوده که بیشتر قارچ کش و علف کش هستند.

سینرژیست ها اثر خوبی بر روی این سموم دارند و خاصیت حشره کشی آنها را چندین برابر میکنند.برای مبارزه با حشراتی که به سموم کلره و فسفره مقاوم هستند به وفور مورد استفاده قرار گرفته اند.مهمترین سموم این گروه که کاربرد بهداشتی دارند عبارتند از:

الف – پروپوکسور یا بایگون:

بایگون حشره کشی است است با طیف وسیع و برای مبارزه با تعداد زیادی از آفات بهداشتی مصرف شده است.دارای خاصیت گوارشی و تماسی خوب و دوام زیاد و خاصیت تاثیر سریع یا ناک دان است.در سم پاشی ابقایی برای کنترل پشه ها به میزان 2 گرم بر مترمربع ازپودر وتابل 50% آن در بسیاری ازکشورها از جمله ایران استفاده شده است. LD50 خوراکی آن برای RAT تا 95- 110 میلی گرم است.فرمولاسیونهای دیگر این سم شامل امولوسیون 20% که بیشتر مصارف کشاورزی دارد ،گرد 1% ،طعمه مسموم2% و آئروسل و حشره کشهای خانگی بوده که مصارف بهداشتی دارند.

ب- سوین (Carbaryl) :

از مهمترین سموم کارباماتی است که مصارف کشاورزی و بهداشتی فراوانی دارد.در کنترل آفات بهداشتی بیشتر بعنوان لاروکش و به صورت پودر برای مبارزه با کک و شپش و اکوپارازیتهای دام مصرف میشود.

به صورت لوسیون و امولوسیون برای مبارزه با شپش سر کاربرد دارد.سمیت آن برای پستانداران کم و LD50 خوراکی ان برای موش 5510 میلیگرم بر کیلوگرم است.

ج – بندیوکارب (Bendiocarb) یا ساترن:

ساترن بر علیه ساسها و پشه ها ،در کنترل بیماری شاگاس و مالاریا و همچنین مبارزه با مگسها،ککها،سوسکهای حمام،حشرات و آفات خزنده و بصورت سمپاشی ابقایی به میزان 0.4 گرم در متر مربع مصرف شده است.بدلیل مسمومیت بالا با LD50 معادل 55 میلی گرم و خاصیت برگشت پذیری کم، نسبت به بایگون مورد استفاده کمتری پیدا کرده است.از سموم دیگر این گروه می توان به سم دی اوکساکارب، کاربامولت ، فورادان و دی متان را نام برد.

د- مسمومیت و درمان مسمومیت ناشی از کارباماتها :

کارباماتها نیز مانند سموم فسفره روی آنزیم کلین استراز عمل کرده و کار آن را مختل می کنند. با این تفاوت که معمولاً نمی توانند اثر خود را حفظ کنند و معمولاً برگشت پذیر هستند.ورود دوزهای بالای این سموم به بدن ایجاد علائم مسمومیت به شکل سرگیجه،سردرد،تشنج و استفراغ میکند.تا رسیدن به پزشک بیمار را باید وادار به استفراغ از طریق خوراندن آب نمک نمود.از مصرف اکسیم ها در این موارد باید خودداری شود.پادزهر این سموم نیز سولفات آتروپیل است.

حشره کشهای آلی گیاهی

از قدیم الایام از عصاره توتون و تنباکو و گاهی مخلوط با آهک جهت مبارزه با حشرات استفاده میشد.پس از آن از گیاهان خانواده ی Composite تحت عنوان Pyrethrum استفاده گردید.بعضی گیاهان خانواده Legominose (تیره بقولات یا نخود) نیز دارای ترکیباتی با خاصیت حشره کشی هستند.چند سم موثر حشره کش از گیاهان فوق استخراج میگردد که به ترتیب شامل نیکوتین،پیرتروم و روتنون میباشند که پیرتروم بیشترین مصرف را پیدا کرده است.

الف-نیکوتین:

توتون دارای 12 نوع آلکالوئید است که 98% آنها را نیکوتین تشکیل میدهد.این ماده از برگها و ساقه انواع توتون بخصوص گونه های Nicotina tabacum و N.rustica استخراج میشود.نیکوتین مایعی به شدت فرار و تبخیر شونده است و عمدتا از طریق تنفسی باعث مرگ آفات میشود.ممکن است به صورت خالص یا به صورت سولفات نیکوتین مصرف گردد.این ماده به سرعت تجزیه میشود و برای انسان و دام بسیار خطرناک است. LD50 آن بین 23 الی 30 میلیگرم در کیلوگرم وزن بدن است.

ب-پیرتیروئیدها:

گیاه پیرتر یا گل داوودی با نام علمی Chrysanthemum cinerariaefolium که در ایران نیز بطور وحشی یافت میشود دارای چند ترکیب سمی طبیعی شامل پیرترین 1 و 2 ،سنیرین 1 و 2 و جاسمولین 1 و 2 است که دارای خاصیت حشره کشی سریع(ناک دان) ولی برگشت پذیر،سمیت کم برای پستانداران و تجزیه سریع در مقابل نور هستند.

سموم طبیعی که از گل پیرتر یا داوودی استخراج میشوند بسیار گران قیمت هستند ودر مقابل نور،حرارت و سطوح آهکی به سرعت تجزیه میشوند،به همین دلیل با روشهای خاص سموم سنتتیک یا مصنوعی مشابه آنها را تهیه کرده اند مهمترین آنها عبارتند از: آلترین،بیوآلترین،رسمترین،بیورسمترین و تترامترین که نسبت به نورناپایدارند و پرمترین،سایپرمترین و دلتامترین که نسبت به نور مقاوم هستند.این ترکیبات به اسامی تجاری مثل کوپکس،آمبوش (copex – Ambush)در بهداشت وکشاورزی کاربرد دارند.

LD50 سموم پیرتروئیدی مختلف متفاوت و به عنوان مثال در پیرترین طبیعی بین 800تا 1900 میلیگرم ، در سایپرمترین بیش از 4000 میلیگرم ، در دلتا مترین بیش از 2940 میلیگرم و در پرمترین نیز بیش از 4000 میلیگرم میباشد.

ج-روتنوئیدها:

از ریشه بعضی گیاهان خانواده لگومینوزه مثل derris و Tefrosia ترکیبات سمی تحت عنوان روتنوئید (Rotenoides)استخراج میگردد که ترکیبات مصنوعی آنها به نامهای روتنون و سومیترون تهیه و عرضه شده اند ولی مصرف آنها رواج چندانی ندارد.

از پیر تروئیدهای سنتتیک به همراه سینرژیست ها به شکل وسیع بعنوان حشره کشهای خانگی و بهداشتی برای کنترل پشه ها،مگسها،سوسریها و اکتوپارازیتهای انسان و حیوانات بخصوص در مورد حشراتی که به سموم کلره،فسفره و کارباماتی مقاوم شده اند،استفاده میشود.

مسمومیت و درمان ناشی از سموم گیاهی

در صورت مصرف مقادیر خیلی بالا از پیر تروئیدها ممکن است علایم مسمومیت بصورت سوزش چشم،ریزش اشک،سوزش پوست،عطسه و سرفه،آبریزش بینی ودر صورت خورده شدن سم حالت تهوع و استفراغ،دل درد،لرزش و ضعف عضلات ایجاد شود.در این صورت انتقال مسموم به هوای آزاد ،در صورت آلودگی پوست،شستشوی بدن و مصرف مواد تهوع آور توصیه میشود.این سموم پادزهر مشخصی نداشته و درمان مسموم به صورت علامت درمانی (symptom thrapy) توصیه میگردد.

سموم آلی گوگردی(روداناتها)

مصرف این سموم در بهداشت رواج چندانی نیافت.این سموم ترکیباتی از تیوسیاناتها ودارای عامل -SCNهستند که به آنها Rodanatesگفته میشود و اغلب داری خاصیت ناک دان نیز میباشند.سمومی مثل Lethone ،فنوتیازین(Phenothiazin ) و آرامایت(Aramite) جز این گروه هستند.

سموم معدنی (Inorganic compounds)

سموم معدنی شامل مود شیمیایی معدنی مثل روغنهای معدنی نفتی ،گوگرد، ترکیبات سولفوکلسیک،فسفردوزنگ و مواد آرسنیکی مثل سبز پاریس هستند که اغلب از طریق گوارشی ایجاد مسمومیت میکنند.بعضی از ترکیبات این گروه مثل گوگرد تاثیر تنفسی دارند.روغنها علاوه بر تاثیر تنفسی و تولید بخار سمی،از طریق فیزیکی و با مسدود کردن روزنه های تنفسی حشرات باعث مرگ آنها میشوند.

جونده کشها یا موش کش ها (Rodenticides)

موادی که برای مبارزه با موش ها (جوندگان ) بکار میرند در 4 گروه قرار میگیرند:

1-جونده کشهای تک دوز یا سموم حاد یا شدید الاثر (Acute)

2-جونده کشهای ضد انعقادی یا سموم بطی الاثر (Chronic-slow acting)

3-سموم تدخینی یا گازی (Fumigants)

4-دور کنندگان جوندگان (Rodents Repellents)

الف-سموم موش کش تک دوز یا حاد:

این سموم معمولا در صورت ورود دوز مناسب با یک بار تغذیه باعث مرگ جونده میشوند ولی معمولا در صورت عدم مرگ جونده مجددا از آن تغذیه نکرده و باعث گریز جونده از طعمه میگردند.سموم این گروه غالبا ترکیبات معدنی بوده و کاربرد نسبتا وسیعی دارند.مهمترین این سموم عبارتند از:

فسفر دوزنگ یا زینک فسفاید: گردی است نرم،خاکستری مایل به سیاه ودارای بوی مشخص سیر و مزه ای تند که برای جوندگان مطلوب است.این ماده جونده کش عمومیست.سرعت تاثیر آن زیاد بوده،در کمتر از یک ساعت باعث مرگ جونده میشود.فسفر دو زنگ به شکل طعمه مسموم به میزان 1 تا 1.5 در صد همراه غلات،حبوبات،ماهی،گوشت،میوه و سبزیجات مصرف میشود.
سولفات تالیوم: به اسامی تجاری Ratox و Zelio عرضه میشود.جسمی است بلوری ،سفیدرنگ،محلول در آب و بدون مزه وبوی خاص که همین مطلب احتمال خورده شدن آن توسط حیوانات اهلی ،پرندگان و حتی انسان را افزایش میدهد.این ماده به صورت خمیر و دانه مسموم مصرف میشود.از سایر سموم این گروه میتوان به سموم فوراتیسم یا گوفاسید،سیلاتران،استرکنین و کالسیفرول اشاره کرد.

ب- سموم موش کش ضد انعقادی یا مزمن(َ Anticoagulants or Chronic ):

این ترکیبات دارای اثرات فیزیولوژیکی مشابه بوده و کلیه آنها میتوانند مکانیسم انعقاد خون را مختل و باعث بروز خونریزی های داخلی و کشنده شوند.اثر آنها تجمع پذیر است و اغلب آنها باید برای مدت چندین روز متوالی توسط جوندگان مصرف شوند تا موثر باشند.این سموم نسبت به سموم حاد دارای دو مزیت هستند:

1- توسط جوندگان به خوبی پذیرفته شده و باعث فرار جونده از طعمه پس از تغذیه نمیشوند.

2- سمیت آنها برای انسان و حیوانات دیگر کم بوده و پادزهر آنها یعنی ویتامین K در همه جا یافت میشود.مهمترین سموم این گروه عبارتند از:

وارفارین Warfarin : به نامهای تجاری Rax و Kypfarin موجود است.اولین ترکیب ضدانعقادی است که در سال 1950 علیه جوندگان بکار رفت و مصارف وسیع پیدا نمود.محلول غلیظ سدیم وارفارین 0.5% در طعمه مسموم به کار میرود.
فومارین: به اسامی تومارین و کومافوریل موجود است.این ماده خواص مشابه وارفارین داشته و به شکل طعمه جامد 0.5% همراه نشاسته و محلول در آب در طعمه های مایع مصرف میشود.
کوماتترا اتیل: بانام تجاری راکومین (Racumin)علیه هر سه نوع موش اهلی به کار میرود.راکومین به صورت پودر،مایع و طعمه مسموم مصرف میشود.
پیوال: به نامهای پیندون و پیوالین و به صورت پودر نرم زرد رنگ با بوی کم ولی تند و زننده وجود دارد.روی موشهای اهلی به خوبی موثر است و بصورت طعمه مسموم مایع و جامد 0.5تا 2% همراه نشاسته مصرف میشود.
برودیفاکوم: به نامهای تجاری Klerat و Talonساخته و عرضه می گردد.نسبت به سموم قبلی جدیدتر و سمی تر است و خطر آن برای انسان و حیوانات نیز بیشتر است.این ماده دارای تاثیر سریع در دوزهای کم است.طعمه های مسموم حاوی 0.001تا 0.005 % به مدت چند روز باعث کنترل جوندگان میشوند.این طعمه ها به شکل بلوکهای سخت لاستیکی در محلهای مختلف از جمله درون کانالهای فاضلاب و یا به همراه دانه گندم مصرف میشوند.
از سایر سموم این گروه میتوان برومادیولون،کلرفاسینون،دی فاسینون و والون را نام برد.

ج-سموم تدخینی یا گازی:

از این سموم معمولا برای ازبین بردن جوندگان و اکتوپارازیتهای آنها در محلهای غیرقابل دسترسی در ساختمانها ،کشتیها و در لانه ی جوندگان در زیر خاک استفاده میشود.این سموم اکثرا بسیار خطرناک و کار با آنها نیاز به رعایت نکات دقیق و تجربه و آموزش کافی دارد.مهمترین این سموم عبارتند از:

1- سیانور: این سم به شکل سیانور کلسیم و سیانور سدیم مصرف میشود و از پرمصرف ترین سموم گازی یا تدخینی است که در عملیات خارج از اماکن به کار رفته و هیچگاه نباید درون یا در نزدیک منازل و ساختمانها بکار رود.این ماده در اثر تماس با رطوبت هوا تولید اسید سیانیدریک کرده در هوا منتشر میشود و باعث مرگ میگردد.این سم به صودرت پودر یا گرانول سفید خاکستری وجود دارد و درون لانه جونده ریخته و درب لانه مسدود میشود.

پادزهرهای آن آمپولهای نیتریت آمیل است که درون دستمال ریخته شده و به مدت 30ثانیه در مقابل بینی فرد مسموم که بیهوش شده نگه داشته میشود.هنگام کار با این سم حتما باید دو نفر حضور داشته باشند.

2- متیل بروماید: گازی بی بو و خیلی سمی است و کاربرد عمومی دارد.این گاز بصورت کپسولهای تحت فشار که دارای لوله و شیر هستند عرضه شده و به کمک آنها گاز به درون لانه جونده یا محل مورد نظر دیگر فرستاده میشود.متیل بروماید برای ضدعفونی کردن سیلوها و علیه حشرات و قارچها بکار میرود.در دمای زیر 4 درجه نباید مصرف شود و هنگام کار به منظور جلوگیری از ماندن ذرات سم در سطح پوست و ایجاد سوختگی نباید از دستکش استفاده کرد.

3- هیدروژن فسفاید(فسفید آلومینیوم): به نامهای فستوکسین فسفین و سلفوس و به صورت قرصهای فشرده سه گرمی که هر قرص تولید یک گرم گاز سمی هیدروژن فسفاید در مجاورت رطوبت هوا میکنند مصرف میشود.دو یا سه قرص را درون لانه جونده ریخته و دربهای لانه را مسدود میکنندواین گاز نیز دارای تاثیر عمومی برروی جوندگان و حشرات و سایر بندپایان بوده و از آن در سیلوها و انبارها به شرطی که خالی از سکنه باشد استفاده میشود.این ماده دارای بوی تند سیر است.

از سایر سموم گازی میتوان به کلروپیکرین یا گاز اشک آور ،گاز کربنیک به صورت یخ خشک برای سرد خانه ها و توده های غلات و مونوکسید کربن یا گاز اگزوز که توسط لوله ای به درون لانه جوندگان برای مدت 1 تا 2 دقیقه فرستاده میشود،اشاره کرد.

دور کننده ها (Repllents )

ترکیباتی هستند که برای جوندگان مضر و باعث دور شدن آنها از مناطق یا مواد مورد استفاده میشوند.این مواد علاوه بر تاثیر مناسب باید دارای دوام کافی نیزباشند.این ترکیبات را در ساخت کابلهای تلفن و برق و گونی ها و کارتنهای نگهداری مواد بکار میبرند.ازاین مواد میتوان Tiram – Tributyltin و Rotran را که در ساخت کابلها بکار رفته اند را نام برد.

حشره کشهای آلی متفرقه

ترکیبات آلی مختلف دیگری وجود دارند که آنالوگهای فرمونها و هورمونهای مختلف حشرات بوده و ایجاد اختلالات فیزیولوژیک در رشد و یا فعالیت های عادی حشرات کرده،باعث مرگ آنها میشوند.از این گروه میتوان ترکیبی به نام دیمیلین (Dimilin)اشاره کرد که موجب تجزیه کیتین حشرات شده و لاروها در اثر تماس با آن دچار اختلال در تغییر جلد شده و از بین میروند.این ماده بر روی تخم حشرات نیز اثر کشنده دارد و رشد جنینی را مختل میکند.همچنین ترکیبات تریمیدان و پروپال نیز در این گروه قرار میگیرند.

حشره کشهای بیولوژیک(میکروبی)

این مواد شامل عوامل زنده میکروبی مثل ویروسها،باکتریها،قارچها و بعضی جانوران هستند که فعالیت و یا ترشحات سمی آنها باعث مرگ حشرات میشود.مهمترین عوامل بیولوژیک مصرفی در بهداشت باکتری موسوم به Bacillus thuringiensis است که در شرایط رشد مصنوعی تولید انبوه شده و اسپورزایی میکند.اسپورهای آن دارای کریستالهای سمی است که سروتایپ 14 این باسیل بهترین بازده را علیه لارو پشه ها داشته و به همراه مواد بی اثر مثل تالک فرموله شده و در آبهای محل رشد لارو ریخته میشود. لاروها با خوردن کریستالهای سمی از بین میروند.

این باکتری به صورت تجاری و به اسامی توری سید،باکتان و باکتوسپئین تولید و عرضه میشود و در کشاورزی نیز کاربرد نسبتا وسیعی دارد.علاوه بر آن قارچهای بوارین نیز علیه لارو برخی حشرات مصرف میشوند.ماهی های لارو خوار گامبوزیا نیز در کنترل لارو پشه ها در آبهای کم عمق در مناطق مالاریا خیز بسیار موفق عمل میکنند.استفاده از سموم بیولوژیک قارچی،ویروسی و نماتدی در بهداشت رواج چندانی نداشته است.

لاروکشها (Larvicides)

مبارزه با لارو پشه ها وسیله مفیدی در برنامه های مبارزه با بیماری مالاریاست،بخصوص در مواردی که مبارزه با پشه های بالغ از طریق سمپاشی ابقایی رضایتبخش نبوده و نتواند سیکل انتقال را بشکند و همچنین در نواحی شهری و نیمه شهری که سمپاشی ابقایی داخل اماکن زیاد عملی نیست و از طرف دیگر لانه های لاروی و محلهای رشد ونمو پشه ها محدود مشخص باشند توصیه میشود.ترکیبات و سموم مختلفی به عنوان لارو کش مورد استفاده قرار گرفته است که عبارتند از:

الف- روغن ها: بیشترین مصرف را گازوئیل بهمراه یک ماده پخش کننده داشته است و میزان مصرف آن 19 تا 47 لیتر در هکتارسطح آب است،همچنین روغنهای کاستور،مازوت و نفت سفید نیز مصرف میشوند.روغنهای سنتتیک که دارای خاصیت پخش شوندگی بیشتر و قیمت کمتری هستند در بسیاری موارد جایگزین روغنهای طبیعی شده اند،مانند روغنهای Flit MLOو ARCO و Malariol HS که به میزان 10 تا 20 لیتر در هکتار مصرف میشوند.روغنها هم از طریق فیزیکی و مسدود کردن سوراخهای تنفس لاروها و هم از طریق تصعید بخارات سمی باعث مرگ لاروها میشوند.

ب-سبز پاریس(استوارسینات مس): ترکیبی است محلول در آب که از قدیمیترین ترکیبات شیمیایی حشره کش و لارو کش محسوب میشوداین ماده به صورت پودر نرم و به میزان یک کیلو گرم در هکتار سطح اب بکار میرود.این سم را بصورت گرانول های بسیار ریز به نام ورمیکولیت و بنتونیت(گرانولهای شناور) و یا گرانولهای درشت و قرص جهت نفوذ در عمق آب بکار میبرند.

ج-حشره کشهای آلی لاروکش: سموم مختلف فسفره و کارباماتی مثل تمفوس،فنتیون،بایتکس و مالاتیون بصورت امولوسیون یا گرانول و قرص در آبهای محل رشد لارو بسته به داشتن یا نداشتن گیاه در آب مصرف میشوند.در آبهای کثیف میزان مصرف سم و دفعات سمپاشی بیشتر میباشد.از سم د.د.و.پ برای تهیه دیسپنسرهای 20% در رزین و به منظور فومیگاسیون ابقایی در مخازن آبهای آشامیدنی ،تانکر آب و آب انبارها استفاده میشود.

سمپاشی ابقایی(Residual Spraying)

به منظور کنترل برخی آفات بهداشتی مثل پشه ها باید اقدام به سمپاشی ابقایی نمود.در این روش مقادیر معینی از ماده خالص یک سم مناسب که دارای دوام و بقای کافی باشد طی سمپاشی روی سطوح داخلی ساختمانها و اماکن انسانی و دامی قرار داده میشود.در ایران و بسیاری از کشورهای مالاریا خیز برای سمپاشی ابقایی علیه پشه های آنوفل از سمپاشهای استاندارد هودسون ایکس پرت (hodson X-pert) مدل 8002 استفاده شده است.این سمپاشی داری بدنه آلومینیومی به حجم 15 لیتر و گنجایش 10 لیتر مایع بوده،منبع تامین فشار آن تلمبه درون سمپاش است که دارای دو رگلاتور تنظیم فشار ماکزیمم و مینیمم است.فشار مناسب در حین کار 45 پوند بر اینچ مربع است و دستگاه بین فشار 25 تا 50 با تنظیم رگلاتور مذکور کار میکند.در سمپاشی ابقایی مقدار سمی که روی سطح سمپاشی شده قرار میگیرد به پنج فاکتور بستگی دارد:

1- غلظت حشره کش درون مایع سمپاش یا درصد حشره کش

2- نوع سر سمپاش

3- فشار درون پمپ

4- فاصله بین سر سمپاش و سطح سمپاشی

5- سرعت و ریتم عمل سمپاشی.

در سمپاش هودسون مدل 8002 عدد 80 نشاندهنده زاویه خروج سم از سر سمپاش است.این سمپاش دارای نازل با شکاف خطی است و خروج سم بر حسب گالن در دقیقه و معادل 0.2 گالن یا 750 میلی لیتر در دقیقه میباشد.در حین کار فاصله سر سمپاش تا سطح سمپاشی حدود 46 سانتی متر بوده و در این فاصله باند سمپاشی شده 76 سانتی متر پهنا خواهد داشت و در هر رفت و برگشت دو باند باید 5 سانتیمتر مرز مشترک یاOver Labداشته باشند.بنابراین عرض هر باند در واقع 71 سانتیمتر منظور میشود.سرعت سمپاشی باید به نحوی باشد که 9باند 76 سانتیمتری به ارتفاع 3متر را در عرض یک دقیقه سمپاشی کند.با احتساب 5 سانتیمتر اوور لب باندها در هر دقیقه 19 متر مربع سمپاشی خواهد شد.باتوجه به اینکه در هر دقیقه 0.2 گالن مایع خارج میشود و حجم مخزن سه گالن است،بنابراین هر تخلیه کامل پمپ 15 دقیقه طول خواهد کشید(چنانچه بدون وقفه کار انجام شود).برای قراردادن 2 گرم بر متر مربع از سم مورد نظر باید غلظت سم مایع درون سمپاشی 5% باشد که بدین صورت محاسبه میشود.

محاسبه غلظت سم در مقادیر دیگر سمپاشی ابقایی نیزبه همین شکل انجام خواهد گرفت،بنابراین اگر مقدار سم مورد نیاز 1 گرم بر متر مربع باشد غلظت مایع سمی باید 2.5 % و اگر 5/. گرم بر مترمربع در نظر گرفته شود غلظت مایع باید 1.25 % باشد و به همین صورت در سایر غلظتها محاسبه انجام خواهد شد.

شرکت ارمغان بهداشت محیط نمایندگی فروش انواع سموم بهداشتی و کشاورزی را بر عهده دارد.

2 8 رای ها
رأی دهی به مقاله
اشتراک در
اطلاع از
guest

2 نظرات
قدیمی‌ترین
تازه‌ترین بیشترین رأی
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
نوید سلامت
1 سال قبل

ممنون از مطالب خوبتون

زینب شفیعی
زینب شفیعی
1 سال قبل

من تازه شرکت زدم و قبول شدم در امتحان، مطالبتون خیلی گسترده بود وحتی اطلاعاتی بیشتر از کتاب افت کش ها وتجهیزات کاربرد انها دربرداشت سپاسگزارم🙏

keyboard_arrow_up
2
0
افکار شما را دوست داریم، لطفا نظر دهید.x