مایت ها (هیره ها )

Mites

ما در این مقاله مایت ها (هیره ) را به طور کامل تعریف می کنیم و علائم و درمان بیماریهای ناشی از مایت ها مانند گال (جرب ) را توضیح می دهیم و روش سمپاشی گال و سموم موثر بر روی مایت ها یا گال را بیان می کنیم . برای رهایی از گال مقاله زیر را با دقت مطالعه کنید :

در وهله اول باید تفاوت بین کنه ها و مایت ها را بررسی کنیم تا آنها را با هم اشتباه نگیریم :

بسیاری از متخصصین حشره شناسی کشاورزی به کلیه اعضای زیر رده آکارینا در فارسی ،کنه می گویند و آنها را تحت عنوان کنه های دامی،گیاهی و شکارچی و براساس راسته ها و خانواده های مختلف تقسیم بندی می کنند،ولی در منابع غیر فارسی از دو اصطلاح Tick که معادل نام عمومی اعضای راسته Metastigmata و اصطلاح Mite که به اعضای سایر راسته های آکارینا گفته می شود، استفاده می گردد که به خصوص در حشره شناسی پزشکی بسیار متداول و مورد استفاده است. در برخی منابع کلمه هیره را معادل Mite در نظر می گیرند که در این مقاله ترجیح داه شده از کلمه مایت استفاده شود.

مایتها بسیار متنوع و پرجمعیت هستند و تقریباً در همه جای زمین یافت می شودند. اکثراً موجوداتی میکروسکوپی هستند و با چشم غیر مسلح فقط انواع درشت آنها را میتوان دید. معمولاً کمتر از 2 میلی متر طول دارند. فاقد اندام هالر Holler organ بر روی پنجه اول هستند و اکثراً موهای درشت و مشخصی در سطح بدن دارند. تعداد محدودی از مایت ها اختصاصاً انگل انسان بوده و قادر به ایجاد عوارض و یا انتقال بیماری هستند که به شرح آنها می پردازیم :

کنه ها و مایتها Mite دارای اختلافت مرفولوژیک و بیولوژِیک مشخص هستند:

1-اندازه کنه : کنه ها معمولاً درشت و در مرحله بلوغ بزرگتر از 2 میلی متر هستند ولی مایتها اکثراً میکروسکوپی و کوچک هستند و در مرحله بلوغ به ندرت به 2 میلی متر می رسند.

2- هیپوستوم در کنه ها دندانه دار ولی در مایتها غالباً ساده و بدون دندانه است.

3- کنه ها در سطح پشتی پنجه پای اول دارای یک عضو حسی به شکل فرورفتگی حاوی موهای حسی موسوم به اندام هالر می باشند ولی مایتها فاقد این عضو حسی هستند.

4- کنه ها اکثراً بندپایانی کم مو و یا با موهای کوتاه و نامشخص در سطح بدن و پاها هستند ولی مایتها غالباً پرمو و دارای موهای بلند و مشخص در سطح بدن هستند که گاهی برای انسان حساسیت زا نیز می تواند باشند.

از نظر بیولوژی نیز کنه ها تماماً دارای زندگی انگلی و خونخوار هستند ولی مایتها از نظر رژیم غذایی و نحوه زندگی بسیار متنوعند. تعداد زیادی از آنها زندگی آزاد و غیر انگلی دارند و از مواد پوسیده و یا قارچها تغذیه می کنند. برخی گیاهخوار و انگل گیاهان و درختان مختلف و آفت کشاورزی هستند . تعدادی خونخوار و انگل انسان، حیوانات اهلی و پرندگان هستند و بالاخره بعضی از آنها شکارچی بوده و از تخم ، لارو و بالغ حشرات و بندپایان دیگر تغذیه میکنند .

کنه ها همگی تخمگذارند ولی مایتها علاوه بر تخم ممکن است زنده زایی داشته باشند.

با توجه به توضیحات بالا  اگر به اصطلاح متخصصان شرکتهای سمپاشی کنه کبوتر شما رو مایت معرفی کرده اندو به دنبال کسب اطلاعات بیشتری هستید، خواهشمند است مقاله سمپاشی کنه را مطالعه کنید.

1- Sarcoptes scabiei مایت عامل جرب یا گال

به این گونه Scabies Mite یا هیره مولد خارش گفته شده که عامل ایجاد بیماری جرب یا گال در انسان است و به راسته آستیگماتا تعلق دارد.

زیر گونه های متعددی از این مایت تشخیص داده شده که هر کدام عامل جرب در میزبان خاص خود است. زیر گونه S.s.hominis در انسان S.s.canis در سگ S.s.equi در اسب، S.s.suis در خوک S.s.cameli در شتر ایجاد بیماری می کنند. تمام زیر گونه های ذکر شده از نظر شکل ظاهری مشابه و غیر قابل تشخیص هستن،ولی قادر به آلوده کردن میزبانهای دیگر نبوده و ندرتاً باعث عوارض می شوند.گال شتری قابلیت سرایت بیشتری دارد و بیشتر باعث ابتلای انسان می گردد. سایر جنسها و گونه های این خانواده Sarcoptidae در انسان ایجاد بیماری نمی کنند و در دامپزشکی اهمیت دارند.

الف- مرفولوژی سارکوپتس اسکابیئی :

این مایت دارای بدنی گرد تا کمی بیضی و یکپارچه به طول 300 تا 450 میکرون در نوع ماده و 200 تا 250 میکرون در نرها و سفید رنگ است. قطعات دهان شامل یک هیپوستوم مثلثی شکل و کوتاه ،یک جفت کلیسر انبر مانند و دو شاخه و یک جفت پالپ بوده که به جلوی بدن متصل هستند. پاها کوتاه،پنج بندی،تلسکوپی و دارای فرمی خاص هستند که در تشخیص سارکوپت بسیار موثر است. بدین شکل که دو جفت پای جلویی مشخص و هر کدام به یک ابریشم کوتاه pedicel و یک اندام بادکش مانند ختم می شوند که مایت فقط دارای دو جفت پا است. در نوع ماده دو جفت پای عقبی به ابریشمهای خیلی بلند منتهی می شوند. ولی در نرها فقط پاهای سوم دارای ابریشم بلند است. پای چهارم دارای ابریشم کوتاه و بادکش است. سطح پشتی بدن دارای برجستگی های منظم،میخ مانند و درشت است.

ب- بیولژِی سارکوپتس اسکابیئی :

مایت ها مثل سایر آکارینا دارای دگردیسی ساده هستند و مراحل زندگی شامل تخم،لارو یا سه جفت پا،دو مرحله نمفی و بالغ است. مایتهای ماده بالغ پس از جفتگیری در سطح پوست شروع به سوراخ کردن و وارد شدن به زیر پوست می کنند به شکلی که پس از حدود 2.5 دقیقه کاملاً به زیر پوست رفته و ناپدید می شوند.نرها قادر به حفر پوست نیستند و پس از مدت کوتاهی حرکت در سطح پوست از بین می روند. مایتهای ماده روزانه 2 تا 3 میلی متر در زیر لایه شاخی پوست تونل حفر کرده و پس از چندین روز تونلهای مارپیچ که در ابتدا قرمز و سپس سیاه رنگ می شوند، در زیر پوست مشاهده می گردند که طول این تونلها از چند میلی متر تا چند سانتیمتر متغیر است.

مایتهای ماده حدود 2 ماه زنده می مانند و در طی این مدت چندین تخم (حدود 4 تا 6 تخم ) در طول تونل قرار می دهند. تونلها حاوی تخم،لارو،پوسته های لارو،مدفوع و مایت بالغ است. مایتهای بالغ همیشه در انتهای تونلها قرار دارند و معمولاً قادر به برگشت و خروج از تونلها نیستند و از سلولهای پوست و مایعات درون و بین سلولی تغذیه می کنند .

تخمها پس از 3 تا 8 روز باز شده، لاروهای شش پا از آن خارج می شوند. لاروها به سطح پوست آمده و برای خود گودالهایی در سطح پوست یا در فولیکولهای مو حفر می کنند، البته تعداد کمی از لاروها موفق به چنین کاری شده و اکثراً تلف می شوند. لاروهایی که موفق به استقرار در زیر پوست بشوند پس از 2 تا 3 روز تبدیل به نمف و پس از دو پوست اندازی دیگر تبدیل به بالغ می شوند. سیکل تخم تا تخم این مایت ممکن است کمتر از 2 هفته باشد.احتمالاً مایتهای ماده بالغ یا نمفهای سن دو که در سطح پوست حرکت می کنند فرم انتقال انگلی هستند. در آلودگی های تیپیک تعداد مایت ماده بالغ فقط 10 الی 15 عدد است و ندرتاً تعداد مایت در آلودگی های شدید به پنجاه عدد می رسد. ابتلا به گال بیشتر در شرایط نامساعد بهداشتی و محیطی و تراکم جمعیت رخ داده و در زمان جنگها، بلایای طبیعی و در اردوگاهها،زندانها و شبانه روزیها شیوع بیشتری دارد.

ج- بیماریزایی مایت  :

در آلودگی های اولیه خارش و تحریکات پوستی معمولاً با تاخیر ظاهر می شوند و گاهی برای چند هفته علایمی دیده نمی شود. اولین علایم ظاهر شده خارشهای شبانه و متعاقب آن بروز راشهای پوستی در اثر حساس شدن بدن فرد به مایت است که در قسمتهای مختلف بدن و حتی بدون وجود مایتهای بالغ ظاهر می شوند. علایم بیماری در بزرگسالان همیشه از گردن به پایین دیده می شود ولی در نوزادان و کودکان کوچک ممکن است در سر و صورت نیز دیده شود. در موارد نادر که به گال نروژی یا گال پوسته دار Norwegian or Crusted scabies معروف است ، تعداد مایت به هزاران و گاهی میلیونها عدد می رسد. این فرم از بیماری در افرادی که دچار نقص سیستم دفاعی بدن هستند و قادر به ایجاد مقاومت و محافظت در برابر مایت نیستند، پیش می آید و معمولاً با خارش و تحریکات جزیی همراه است. برای مثال افراد مبتلا به سرطان که داروهای ضد سرطان استفاده می کنند، افرادی که داروهای کاهش دهنده سیستم دفاعی بدن مثل کورتیکو استروئیدها را برای مدت طولانی مصرف می کنند و مبتلایان به ایدز در معرض ابتلا به گال نروژی قرار دارند. به تدریج با پیشرفت بیماری تحریکات و خارش شدت یافته و تونلهای مارپیچ زیر پوست مشاهده می شوند. پس از چند روز تا چند هفته پوست دچار کراتوز شده و حالت پوسته دار پیدا می کند.خارشهای مکرر و شدید شبانه باعث آسیب بیشتر پوست شده و نهایتاً ممکن است باعث پیدایش عفونتهای ثانویه باکتریال و قارچی در سطح پوست شوند. در صورت عدم درمان،علایم بیماری کاهش یافته و حتی برطرف می شوند و بیمار مزمن می گردد. چنین افرادی باعث انتقال و شیوع بیماری در جامعه می شوند. تشخیص بالینی گال از طریق مشاهده علایم و بررسی تابلوی کلینیکی بیماری بوده و تشخیص آزمایشگاهی آن از طریق نمونه برداری و مشاهده مایت بالغ و سایر مراحل زیستی آن صورت می گیرد. بدین منظور افراد مجرب بایک لوپ دستی و یک سوزن تشریح ظریف و بررسی راشها و تونلهای زیر پوست قادر به مشاهده انگل هستند. ولی برای برداشت انگل از زیر پوست باید ابتدا یک لام و یک قطره روغن معدنی یا سرم فیزیولوژی راروی لام آماده کرد، سپس قسمتهای از پوست که آلودگی دارند و زیاد خارانده نشده و هیچ پماد یا دارویی نیز بر روی آن قسمت استعمال نشده باشد را انتخاب و با خراش دادن یا ماساژ پوست توسط اسکالپل در قسمت تونلها یا راشها و یا با باز کردن تونلهای پوستی توسط سوزن ظریف و برداشتن تونلها به خصوص در قسمت انتهایی و انتقال مواد برداشت شده یا مواد چسبیده به اسکالپل به لام، نمونه را تهیه و اقدام به بررسی میکروسکوپی لام حاصله کرد. در صورت نمونه برداری صحیح می توان مایت بالغ،نمف، لارو یا تخم و یا حتی پوسته های مایت را مشاهده کرد. در صورت تایید آلودگی یکی از افراد خانواده نیازی به نمونه برداری از سایرین نبوده و درمان بایستی در مورد همه اعمال گردد.

درمان و سمپاشی گال و جرب :

سم مخصوص گال چیست ؟داروی معمول یا سم مخصوص برای درمان گال(سم مخصوص گال یا داروی ضد مایت ) ،لیندین یا BHC یا گاما بنزن است که به صورت لوسیون،کرم و شامپو در دسترس قرار دارد. داروی دیگر امولسیون 25 درصد بنزیل بنزوات است که این ترکیبات بایستی در تمام سطح بدن از گردن به پایین مصرف شوند. ترکیبات گوگردی مثل متیگال و تتموزول نیز اثر درمانی مناسب دارند. معمولاً استحمام کافی و یک نوبت مصرف دارو بهبودی کامل ایجاد می کند ولی تکرار درمان پس از 2 الی 7 روز به منظور اطمینان از بهبودی توصیه می شود.

در مورد تتموزول که به صورت صابون تهیه شده است سه نوبت مصرف دارو به صورت یک روز در میان توصیه شده است. افراد مبتلا و در حال درمان بایستی تا بهبودی کامل از مصرف مواد محرک مثل فلفل و ادویه جات به منظور کاهش خارش و تحریکات پوستی خودداری کنند.

توجه کنید اولین اقدام برای کسانی که درگیر گال هستند این است که به یک پزشک متخصص پوست مراجعه کنند تا تشخیص و درمان دارویی ضد مایت صورت گیرد . مهمترین راه رهایی از گال درمان دارویی هست و سمپاشی گال یا جرب فقط با توصیه پزشک صورت گیرد . سم پاشی بدون درمان دارویی هیچ فایده ای ندارد . چون گال درون پوست زندگی می کند.

2- Demodex folliculorum

این مایت نیز انگل اجباری و اختصاصی انسان بوده و به مایت فولیکولی (follicle mite) معروف است و به طور معمول بیماریزا نیست . از نظر طبقه بندی متعلق به خانواده دمودسیده و راسته پروستیگماتا است.

الف- مرفولوژی و بیولوژی مایت دمودکس:

از نظر شکل ظاهری مایتهای کشیده و کرمی شکل به طول 200 تا 400 میکرون هستند . قطعات دهانی در جلوی بدن مشخص است. پاها کوتاه و پنج بندی و شکم دارای خطوط عرضی متعدد و مشخص می باشد.

از نظر بیولوژی این مایت کاملاً شناخته نشده ولی مایتهای بالغ به طور طبیعی در فولیکولهای مو و غدد چربی در صورت و بیشتر در اطراف بینی،پلکها و ترشحات گوش زندگی می کنند و به نظر می رسد تمام مراحل رشدی خود را در یک محل سپری می نمایند. در بعضی مواقع پوست را سوراخ و به قسمتهای زیرین پوست و یا به سطح پوست آمده و ایجاد عوارض می کنند. میزان شیوع آلودگی در جوامع مختلف متفاوت و غالباً بالاست و از حدود 20 درصد در افراد زیر 20 سال تا حدود 100 درصد در افراد بزرگسال متغیر است. انواع حیوانی دمودکس مثل D.canis و D.equi در حیوانات ایجاد جربهای خطرناک و حتی کشنده در سگ،اسب و سایر پستانداران اهلی و وحشی می کنند ولی قابل سرایت به انسان نیستند.

ب- بیماریزایی، تشخیص و درمان دمودکس :

همانطور که ذکر شد،این مایت در انسان غیر بیماریزاست ولی گاهی به تعداد زیاد در سر و صورت یافت می شود. در این صورت در اثر تحرک و خروج از پوست ممکن است باعث ایجاد جوشهای چرکی کوچک و نفوذ میکروبهایی مثل استرپتوکوکهای پیوژنز به درون پوست و زرد زحم شوند و نفوذ مایتها به بافتهای زیرین پوست نیز ممکن است باعث واکنشهای التهابی،گرانولوماتوز،بثورات جلدی و در موارد نادری باعث ریزش مژه شود.

تشخیص الودگی ساده و از طریق ماساژ پوست اطراف بینی،چشم و گوش،نمونه برداری از ترشحات چربی خارج شده و بررسی میکروسکوپی آن صورت می گیرد.

درمان توسط لوسیون گامابنزن و یا شامپوی سلنیوم سولفاید با یک نوبت مصرف دارو در سر و صورت انجام می گیرد.

3- مایت های بوته زار (chigeer mites )

گونه های متعددی از مایت های خانواده Trombiculidea از راسته پروستیگماتا وجود دارند که به chigeer mites یا مایت های تیفوس بوته زار معروفند. این مایت ها در اکثر مناطق گرمسیری و معتدل جهان یافت می شوند و فقط در مرحله لاروی به انسان و حیوانات بزرگ حمله کرده و خونخواری می کنند ولی نمفها و بالغ آنها شکارچی حشرات کوچک یا تخم حشرات هستند و زندگی غیر انگلی دارند . تاکنون نزدیک به 300 گونه از این مایت ها شناسایی شده اند.

الف- مرفولوژی مایت بوته زار :

مایت های بالغ نسبتاً درشت، گاهی نزدیک به دو میلی متر طول داشته، قرمز رنگ هستند و بدن دو قسمتی شبیه عدد 8 انگلیسی دارند. اکثر طبقه بندی این مایت ها براساس مشخصات لارو پایه گذاری شده است.

ب- بیولوژی مایت بوته زار:

مایتهای بالغ جهت تغذیه و تولید مثل نیاز به شرایط خاص محیطی از نظر حرارت،رطوبت،پوشش گیاهی و فون جانوران کوچک و بندپایان به خصوص حشرات دارند.بدین جهت معمولاً پراکندگی آنها به شکل لکه ای و در محل های کوچک ولی با جمعیت بالا دیده می شود که به ایم محل ها جزیره هیره گفته می شود.

اندازه مایت

ج- اهمیت پزشکی مایت بوته زار :

گونه های مهم از نظر پزشکی متعلق به جنس لپتوترومبیدیوم (Leptotrombidium)و ترومبیکولا (Trombicula)هستند. مهمترین گونه ها شامل L.deliense – L.akamushi و L.fletcheri هستند که قبلاً در جنس ترومبیکولا تقسیم بندی می شوند.

اهمیت پزشکی این مایت ها از دو جنبه مطرح است : 1-گزش و عوارض ناشی از آن و 2- انتقال عوامل بیماریزا

1- گزش و عوارض ناشی از آن : بسیاری از گونه ها در مناطق مختلف دنیا با حمله به انسان،خونخواری و تزریق بزاق سبب خارشهای شدید و تحریکات آلرژیک موضعی و گاهی عمومی می شوند که به خارش دروگرها،خارش پاییزه و خارش بوته زار معروف است. خارش و تحریکات پوستی پس از حدود 12 الی 24 ساعت از شروع گزش به حداکثر می رسد. در افرادی که تماس قبلی با مایت داشته و حساس شده اند خارش خیلی سریع شروع می شود. این عوارض معمولاً متعاقب قدم زدن، توقف و یا کار در مزارع به خصوص غلات در مراتع طبیعی ایجاد می شود.

2- انتقال عوامل بیماریزا : انتقال تیفوس بوته زار یا تیفوس هیره ای یا Scrub typhus توسط مایت ها صورت می گیرد.این بیماری فقط در آسیا دیده شده و عامل آن ریکتزیا تسوتسو گاموشی یا ریکتزیا اورینتالیس (R.orientalis or R.tsutsugamushi ) است.

برای استقرار و انتقال بیماری در یک منطقه چهار عامل شامل هیره ها یا مایت های ناقل، جوندگان وحشی مثل راتوسها،گیاهان انتقال دهنده ثانویه هیره ها مثل بوته، علف و نهالهای جوان و بالاخره ریکتزیا باید وجود داشته باشند. چون مایتها در طول عمر خود فقط یکبار خونخواری می کنند. برای انتقال بیماری وجود انتقال عمودی (انتقال از طریق تخم ) بین مایت ها ضروری است و قطعا صورت می گیرد. به این بیماری تب درو گرها، تب مرغزار و یا تب تسوتسو گاموشی نیز گفته می شود.

مبارزه و سمپاشی مایت بوته زار :

در شرایط معمول استفاده از چکمه و لباس کار مناسب برای کشاورزان و همچنین استفاده از دورکننده مثل بنزیل بنزوات، دی متیل فتالات و دی بوتیل فتالات می تواند باعث ایجاد محافظت فردی از گزش هیره ها گردد. در مناطق شدیداً آلوده با استفاده از سموم شیمیایی مثل مالاتیون،بایگون،دیازینون و سموم دیگر باید اقدام به سمپاشی منطقه نمود سمپاشی زمینی به صورت آئروسل یا فوگر مناسب است و در صورت وسعت زیاد منطقه سمپاشی هوایی به طریقه U.L.V باعث کنترل مایت ها می شود.

3- مایت های مولد حسایت و آلرژی :

برخی از مایت ها با داشتن پوسته ها و موهای بلند آلرژن از یک طرف و گزش و خونخواری و فعالیت در سطح و یا حتی درون بدن باعث ایجاد عوارض آلرژیک تنفسی،خارش و التهابات پوستی و بروز حساسیت و تنگی نفس می شوند. به گروهی از این مایت ها به دلیل حضور در منازل و قرارگرفتن روی مواد غذایی،انباری،فرش،پشم و چرم و گرد و غبار حاصله از آنها، مایتهای گرد و غبار منزل یا House dust mites گفته می شود. برخی از مایت ها نیز که ممکن است زندگی انگلی بر روی حیوانات و یا زندگی آزاد و غیر انگلی داشته باشند، به شکل تصادفی در سطح پوست انسان قرار گرفته و منجر به بروز زخمهای پوستی می شوند و به همین دلیل به آنها مایت های مولد درماتیت می گویند. مهمترین خانواده ها و گونه های مایت ها از این نظر نام برده می شود :

1-خانواده Pyroglyphidae

2- خانواده Acaridae (Tyroglyphidae)

3-خانواده Pyemotidae

4-خانواده Dermanyssidae

مبارزه و سمپاشی مایت های مولد حساسیت و خارش:

برای مبارزه با مایت های گرد و غبار و سایر مایت های موجود در منازل و اماکن مسکونی می توان از سمپاشی اماکن با گرد پرمترین 0.5 درصد، تمفوس 2 % و لیندین 1% استفاده نمود . مصرف ترکیبات دورکننده مثل دی اتیل تولوآمید و بنزیل بنزوات در مورد مایت های پیموتیده و درمانیسیده مفید است.

نظافت کلی منزل و جارو کشیدن به خصوص جارو برقی در کاهش جمعیت مایت ها موثر است.